Παγκοσμιοποίηση

Η δημιουργία μιας παγκόσμιας οικονομικής ζώνης, μιας παγκόσμιας αγοράς, όπου τα προϊόντα θα κινούνται ελεύθερα, η μετατροπή της οικουμένης σε μια ενιαία οικονομική, πολιτική και πολιτιστική επικράτεια.  Ο όρος χρησιμοποιείται σε οικονομικό πλαίσιο το 1944, από τον «γκουρού» του μάρκετινγκ Θίοντορ Λέβιτ καθηγητή του Χάρβαρντ.

Ο Θίοντορ Λέβιτ, πίστευε ότι οι παρωχημένες «πολυεθνικές» εταιρείες που υπήρχαν ήταν καταδικασμένες, γιατί τα προϊόντα τους πωλούνταν στις τοπικές αγορές. Έτσι θα συνθλίβονταν από τους «παγκόσμιους οικονομικούς ομίλους», οι οποίοι προσφέρουν τα ίδια προϊόντα, με τον ίδιο τρόπο σε όλον τον κόσμο και σε χαμηλότερη τιμή.

Ισχυριζόταν ο Λέβιτ ότι: «οι ανάγκες και οι επιθυμίες των ανθρώπων έχουν αμετάκλητα εξομοιωθεί και αυτό καθιστά τις πολυεθνικές επιχειρήσεις πεπαλαιωμένες και τους παγκόσμιους ομίλους απόλυτους κυρίαρχους».

Είχε δίκιο, ο χρόνος τον επαλήθευσε; Στη δεκαετία του ’90 οι τιμές των μετοχών των εταιρειών με παγκοσμίου βεληνεκούς σήματα, όπως της Coca- Cola, της McDonald’s και της Walt Disney, είχαν ακολουθήσει την ανιούσα, γιατί οι επενδυτές ελκύονταν από τις προοπτικές ανάπτυξής τους.

Η παγκοσμιοποίηση λοιπόν στηρίζεται στην τεχνολογική εξέλιξη, γίνεται υπέρβαση των εθνικών συνόρων, έχει αντίκτυπο στην οικονομία του κάθε κράτους και επηρεάζει καταλυτικά την πολιτική καθώς και την πολιτιστική κουλτούρα των λαών.    

1. Τα αίτια που οδήγησαν στην παγκοσμιοποίησης εντοπίζεται κυρίως:

• Στην ελεύθερη διακίνηση κεφαλαίων χωρίς τη διαμεσολάβηση του κρατικού φορέα
• Στην εξέλιξη των ηλεκτρονικών δικτύων (διαδίκτυο, ΜΜΕ κλπ) 
• Στην ελεύθερη διακίνηση προϊόντων, υπηρεσιών χωρίς κρατικούς περιορισμούς
• Στην ελεύθερη διακίνηση γνώσεων, ιδεών, τρόπων ζωής κλπ
• Στα κοινά προβλήματα που μαστίζουν την ανθρωπότητα (πχ οικολογικά προβλήματα, ναρκωτικά, βία, ανεργία, φτώχεια).

2. Οι θετικές πτυχές της παγκοσμιοποίησης

– Βελτίωση του οικονομικού κλίματος.

Τη δημιουργία μιας παγκόσμιας αγοράς με σκοπό την προώθηση της παραγωγικότητας και των  επενδύσεων.

 – Διασφάλιση της ειρήνης.

Η οικονομική αλληλεξάρτηση των κρατών διαμορφώνει ένα κλίμα διασφάλισης της παγκόσμιας ειρήνης, ακόμα και αν τα εμπλεκόμενα κράτη δεν έχουν άμεσες ή εκτεταμένες εμπορικές συναλλαγές. Γνωρίζουμε άλλωστε τις οικονομικές παρενέργειες από εμπόλεμες ζώνες.

– Προώθηση οικουμενικών αξιών.

Η ανάπτυξη των διεθνών δικτύων επικοινωνίας φέρνει στην επιφάνεια τις Ανθρωπιστικές Αξίες, τον έλεγχο της κρατικής αυθαιρεσίας, την αλληλεγγύη των λαών και τα ιδανικά τα οποία κινούνται πάνω από τις επιμέρους πολιτισμικές διαφορές.

– Η εκτίμηση της πολιτιστικής ταυτότητας των Εθνών.

Μέσα από την οικονομική παγκοσμιοποίηση και την άμεση επαφή των λαών, αναδεικνύεται περισσότερο η πολιτιστική ταυτότητα της κάθε εθνικότητας, δηλαδή:

• γίνονται σαφέστερες στους πολίτες οι δικές τους ποιότητες,
• χωρίς να αποκλείεται και το ενδεχόμενο της βελτίωσης
• με την υιοθέτηση στοιχείων άλλων λαών που ξεχωρίζουν για την αξία τους.

– Η οικονομική παγκοσμιοποίηση των λαών ωφελεί και τους πολίτες της χώρας τους

Οι πολίτες μπορούν να αξιοποιήσουν τις ευκαιρίες που προσφέρει η παγκόσμια αγορά εργασίας, για παράδειγμα:

• Στους νέους δίνεται η ευκαιρία να πραγματοποιήσουν τις σπουδές τους, την ανεύρεση εργασίας σε κάποιο άλλο κράτος διασφαλίζοντας έτσι συνθήκες μιας καλύτερης ζωής.
• Στην Ευρωπαϊκή Ένωσης, έχουν ληφθεί τα ανάλογα νομοθετικά μέτρα, ώστε τέτοιου είδους μετακινήσεις να γίνονται απρόσκοπτα.
• Ακόμα και στον κάτοικο που θα παραμείνει στη χώρα του, μπορεί να διευρύνει την επαγγελματική του δραστηριότητα και πέραν των συνόρων της δικής του χώρας.

3. Οι αρνητικές πτυχές της παγκοσμιοποίησης

Παρά το γεγονός ότι η παγκοσμιοποίηση παρέχει σημαντικές δυνατότητες ενίσχυσης της παγκόσμιας οικονομίας, αλλά και διασφάλισης της ειρήνης, δεν παύουν να υπάρχουν ορισμένα ζητήματα που προκαλούν ανησυχία και προβληματισμό.

Ειδικότερα:

– Εξάρτηση των αναπτυσσόμενων κρατών- Απώλεια εθνικής κυριαρχίας

Η υπέρμετρη δυναμική των ισχυρών κρατών, από τα οικονομικά οφέλη, δημιουργεί ανισότητες και απώλεια της εθνικής κυριαρχίας των Αδυνάτων Λαών. 

Τα ισχυρά κράτη λόγω της οικονομικής ευμάρειας, εξοπλίζονται στρατιωτικά και διαδραματίζουν κυρίαρχο ρόλο σε ζητήματα πολιτικής, επηρεάζοντας κατά τρόπο σχεδόν δυναστικό τις αποφάσεις και τις δράσεις των οικονομικά αδύναμων κρατών.

– Αλλοίωση εθνικής και πολιτιστικής συνείδησης των ασθενέστερων λαών  

1. Αποδοχή ή επιβολή προτύπων σκέψεων και συμπεριφορών

Παράδειγμα: ιδέες, τρόποι ζωής, αντιγραφές καθημερινότητας, που όλα αυτά αλλοιώνουν την εθνική συνείδηση των ανίσχυρων κρατών.

2. Πολιτιστική συνείδηση

– Προώθηση κουλτούρας, κυρίως των δυτικών κρατών που δεν συνάγει με την πολιτιστική κληρονομιά άλλων κρατών (έχουμε διάβρωση των πολιτισμικών στοιχείων).

– Η ηγεμονία της αγγλικής γλώσσας, κινηματογραφικές ταινίες, μουσική, λογοτεχνικά δημιουργήματα, μόδα, καταστήματα, παιδεία, παρουσιάζουν απορριπτικές τάσεις έναντι των λαών, που δυστυχώς επιλέγουν τα ξένα πολιτιστικά πρότυπα, (πχ στην Ελλάδα όλα σχεδόν τα καταστήματα, υπηρεσίες έχουν ταμπέλες στην Αγγλική γλώσσα).

– Αναζωπύρωση του Εθνικισμού, οι λαοί συναισθανόμενοι το σαρωτικό κύμα της παγκοσμιοποίησης και στην προσπάθεια τους να προστατέψουν την Εθνική τους ταυτότητα, πολλές φορές αναδιπλώνονται και συσπειρώνονται γύρω από εθνικιστικά ιδεολογήματα.

Παλιότερα είχαμε, πχ το σύνδρομο του κουμμουνιστικού επεκτατισμού.

–  Ενίσχυση της απληστίας των αγορών και των οικονομικών παραγόντων.

• Η δυνατότητα των πολυεθνικών εταιρειών παραγωγής, ωθεί σε υπέρμετρη αύξηση της παραγωγής αγαθών, με κύριες συνέπειες, όπως:
• Την υπερεκμετάλλευση των φυσικών πόρων, με ανησυχητικές συνέπειες για το φυσικό περιβάλλον.

– Κίνδυνος παγκόσμιου πολέμου: Τα γεωπολιτικά συμφέροντα μιας μεγάλης δύναμης μπορεί ανά πάσα στιγμή να οδηγήσει ολόκληρη την ανθρωπότητα σε οικονομική κρίση, αλλά και σε πολεμική σύρραξη (πρόσφατο παράδειγμα ο πόλεμος στην Ουκρανία). 

– Λαθρομετανάστευση: Ασφαλώς δεν μπορούμε να κατηγορήσουμε την παγκοσμιοποίηση για τις ορδές μεταναστών.

Η ευθύνη βαρύνει κυρίως:

• τις άστοχες ιμπεριαλιστικές πολιτικές, καθότι οι περισσότεροι μετανάστες έρχονται από χώρες που έχουν πληγεί από τον πόλεμο.
• Επίσης οι πρόχειρες διακρατικές συμφωνίες που υπογράφονται χωρίς στόχευση αντιμετώπισης του μεταναστευτικού.
• Επί πλέον τα συμφέροντα ορισμένων κρατών χρησιμοποιώντας τους λαθρομετανάστες ως όπλο να πετύχουν ιδιοτελείς σκοπούς τους.  

– Εσωτερικοί παράγοντες:

• Όλα στηρίζονται στην οικονομική πολιτική της χώρας.
• Η αποβιομηχάνιση της χώρας και η εξάρτηση της από εύρωστες Βιομηχανίες μεγάλων κρατών.
• Η εκμετάλλευση της πρωτογενής παραγωγής, όπως η γεωργία, αλιεία, κτηνοτροφία, μελισσοκομία, δασοκομία, θήρα, εξόρυξη μεταλλευμάτων κλπ.
• Η εξωτερική πολιτική της χώρας.
• Η φτωχοποίηση λαών.
• Ο Ψυχολογικός παράγοντας λόγω οικονομικών κρίσεων ή πανδημίας.
• Κ.α.

4. Μέτρα για τη βελτίωση της παγκόσμιας κοινωνίας

Η οικονομική αλληλεξάρτηση των κρατών, αλλά και η συνεχής επικοινωνία μέσω των νέων τεχνολογιών καθιστούν:

• αναπόφευκτη τη μεταξύ τους αλληλεπίδραση,
• η οποία μπορεί να σημάνει μια συνολική βελτίωση για όλους,
• αρκεί να τεθούν οι κατάλληλες στοχεύσεις.

Ειδικότερα:

– Τα κράτη με μεγάλη παραγωγή προϊόντων: Εκμεταλλεύονται περισσότερους φυσικούς πόρους, αλλά θα πρέπει να κατανοήσουν πως επιβαρύνουν συνολικά τον πλανήτη και ζημιώνουν την ποιότητα ζωής όλων των πολιτών:

– Η καταπολέμηση των ανισοτήτων: Είναι εγκληματική υποκρισία των κρατών αυτών να επαίρονται για τα οικονομικά τους επιτεύγματα, τη στιγμή που σε άλλες χώρες οι κάτοικοι λιμοκτονούν.

– Η προάσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, ιδίως σε εκείνα που δεν γίνονται σεβαστά τα δημοκρατικά ιδεώδη.

– Θα πρέπει οι διεθνείς οργανισμοί να παρεμβαίνουν αποτελεσματικά, όταν διαπιστώνεται η συστηματική παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

– Έμπρακτη στήριξη του κλίματος ειρήνης: Απώτερος σκοπός πρέπει είναι να αποφεύγονται τραγικές πολεμικές καταστάσεις στην υφήλιο.

– Προώθηση των ιδανικών της δημοκρατίας και του αλληλοσεβασμού:

Η συνύπαρξη και η συνεργασία των διαφόρων κρατών, αλλά και των επιμέρους πολιτών να είναι αρμονικές. Οι εντάσεις προκύπτουν επειδή λείπει η αναγκαία αίσθηση σεβασμού, απέναντι στην ξεχωριστή ταυτότητα του άλλου.  

Γιώργος Σαρδέλης

Οικονομολόγος/Καθηγητής- Συγγραφέας/Ποιητής